Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας μετά την αυστηροποίηση του νόμου

Οι νομοθετικές αλλαγές που ενεργοποιήθηκαν πριν ένα χρόνο περίπου για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και των παιδιών μέσα στην οικογένεια, ήταν τελικά επιβεβλημένες μετά από τα πρόσφατα στατιστικά δεδομένα, δηλαδή ότι το έτος 2024, η Αστυνομία χειρίστηκε, κατά μέσο όρο, 60 - 70 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας την ημέρα, σύνολο 22.080 υποθέσεις, έναντι 11.589 το 2023, αύξηση 91%, η δε Άμεση Δράση, το γνωστό σε όλους μας "100", δέχτηκε και διαχειρίστηκε 32.523 κλήσεις. Επίσης, καθοριστικό λόγο για την αυστηροποίηση του νόμου έπαιξε και μια σειρά πολύκροτων υποθέσεων. Ενδεικτικά:

• Υπόθεση 45χρονης το 2018: Η άτυχη γυναίκα επισκέφτηκε πολλές φορές το αστυνομικό τμήμα για να καταγγείλει την επιθετική συμπεριφορά του συζύγου της. Είχε καταθέσει αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, η οποία όμως δεν πρόλαβε να εκδικαστεί. Ο σύζυγος της, την σκότωσε με 60 μαχαιριές μπροστά στα ανήλικα παιδιά τους.
• Υπόθεση στα Γλυκά Νερά το 2021: Μια ενδοοικογενειακή κακοποιητική συμπεριφορά μετά από έναν αργό βασανισμό που οδήγησε στον πνιγμό της άτυχης μητέρας από τον σύζυγό της, στον ύπνο της, μπροστά στα μάτια του παιδιού τους.
• Υπόθεση 70χρονου το 2022: Χτύπησε βάναυσα την 30χρονη σύζυγό του και την 8χρονη κόρη τους, όταν η άτυχη γυναίκα, του διαμαρτυρήθηκε για την κακοποίηση του παιδιού. Ο Εισαγγελέας άσκησε ποινική δίωξη κατά αυτού για επικίνδυνη σωματική βλάβη, ενδοοικογενειακή απειλή και παράνομη οπλοφορία και οπλοχρησία. Καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης 51 μηνών.
• Υπόθεση γνωστού δικηγόρου το 2024: Γρονθοκόπησε την σύζυγο του επιφέροντας της βαριά χτυπήματα στο κεφάλι. Η υπόθεση έφτασε στην Δικαιοσύνη χάρη στις τελευταίες αλλαγές του ν. 5090/2024 περί ενδοοικογενειακής βίας, μετά από καταγγελία του γιατρού που την εξέτασε, ο οποίος κατήγγειλε το περιστατικό στο αστυνομικό τμήμα. Ο σύζυγος προφυλακίστηκε για βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη και αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικό όρο να μην πλησιάζει την γυναίκα του.
• Υπόθεση των δύο αστυνομικών το 2024: Η 35χρονη σύζυγος αστυνομικός κατήγγειλε τον επίσης αστυνομικό σύζυγο της, που υπηρετούσε στην φρουρά της Βουλής, για ενδοοικογενεική βία και για τον άγριο ξυλοδαρμό της στο αστυνομικό τμήμα. Ο άνδρας συνελήφθη στο πλαίσιο του αυτοφώρου και του επιβλήθηκαν περιοριστικοί όροι να απομακρυνθεί από το σπίτι του και να μην πλησιάζει την 35χρονη. Αμέσως μετά, νέες καταγγελίες της συζύγου αποκάλυψαν την ενδοοικογενειακή φρίκη που κρυβόταν με κακοποίηση-σεξουαλική και σωματική- εις βάρος των παιδιών τους με γκλοπιές, ξυλοδαρμούς και πιρσινγκ στα 5 ανήλικα παιδιά τους. Αποκαλύφθηκε όμως ότι και η σύζυγος κακοποιούσε σεξουαλικά τα 4 μεγαλύτερα παιδιά. Προφυλακισμένοι και οι δύο αντιμετωπίζουν βαρύτατες κατηγορίες.
• Υπόθεση σοκ 3χρονου παιδιού στο Ηράκλειο της Κρήτης το 2025: Το αγοράκι δεχόταν σοβαρή κακοποίηση από τον πατριό του και την βιολογική του μητέρα και ουδέποτε κανείς κατήγγειλε το περιστατικό, με αποτέλεσμα το παιδί να υποστεί βαρειά εγκεφαλική βλάβη, και να καταλήξει, σκορπίζοντας οργή και θλίψη στο πανελλήνιο.

Όλα αυτά τα πραγματικά ειδεχθή εγκλήματα και αλλά πολλά που δημοσιοποιήθηκαν ή μη, είναι η κορυφή του παγόβουνου της σκληρής πραγματικότητας που βιώνουν πολλές οικογένειες πίσω από κλειστές πόρτες, με θύματα συνήθως γυναίκες και παιδιά, ανεξάρτητα από ηλικιακή, κοινωνική, οικονομική και μορφωτική κατηγορία ή τάξη. Οι κοινωνιολόγοι, ψυχίατροι, ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές εκτιμούν ότι, η έξαρση της βίας μέσα στις οικογένειες οφείλεται σε οικονομικές πιέσεις που συμβάλλουν στην αύξηση του εξωτερικευμένου θυμού και των διαταραχών ψυχικής υγείας, ενώ συχνά επισημαίνουν ότι η έκρηξη αυτού του φαινομένου πυροδοτήθηκε από τον εγκλεισμό της κοινωνίας λόγω της πανδημίας.

Το φαινόμενο της βίας μέσα στην οικογένεια, δυστυχώς, συναντάται διαχρονικά και ανεξάρτητα από τα βαθύτερα αίτια, είτε αυτά είναι ψυχολογικής φύσεως είτε οφείλονται σε εξαρτήσεις από αλκοόλ, εξαρτησιογόνες ουσίες κλπ Υπάρχει, μάλιστα, μία κοινή συνισταμένη, δηλαδή η ψυχολογική βία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην λεκτική βία και αυτή κλιμακώνεται οδηγώντας στη σωματική βία. Εκεί, είναι και ο κρίσιμος χρόνος, από την στιγμή που η βία εκδηλώνεται και με την μορφή σωματικής βίας και τότε, είναι επιβεβλημένο να ζητήσει το θύμα ή όποιος γίνει μάρτυρας κακοποιητικής συμπεριφοράς, με οποιονδήποτε τρόπο την παρέμβαση των αρχών, για να προστατέψει πλέον όχι μόνο την αξιοπρέπεια και την ψυχολογική υγεία του θύματος, αλλά κυρίως για να προστατέψει το αγαθό της ζωής. Και αυτό, γιατί ο θύτης με τη δύναμη του «κυρίαρχου», έχει χάσει κάθε αίσθηση ηθικής και έχει περάσει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, στην παρανομία και στην πραγμάτωση του αδικήματος, το οποίο πλέον τιμωρείται άμεσα και με βαρύτατες ποινές και συγκεκριμένα:

Με τον ν. 5090/2024 επήλθαν σημαντικές τροποποιήσεις στον ν. 3500/2006, για την αντιμετώπισή της ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του νόμου, η αναδιαμόρφωση των ως άνω διατάξεων, αποσκοπεί (μεταξύ άλλων) στην προσαρμογή αυτών στις παρούσες κοινωνικές συνθήκες και στη δικαιοπολιτική ανάγκη προστασίας του θεσμού της οικογένειας, της ανηλικότητας και των θυμάτων καθώς και τη διεύρυνση της διαδικασίας της ποινικής διαμεσολάβησης. Οι κυριότερες τροποποιήσεις, οι οποίες έχουν τεθεί σε ισχύ από 01.05.2024, είναι οι εξής:

• Η καταγγελία μπορεί να υποβάλλεται προφορικά μέσω τηλεφώνου ή άλλων συστημάτων φωνητικών μηνυμάτων ή μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, προσβάσιμης και σε άτομα με αναπηρία, στην αρμόδια υπηρεσία της ΕΛ.ΑΣ.

Αντίστοιχα, η αρμόδια υπηρεσία της ΕΛ.ΑΣ. οφείλει να προβεί στην άμεση διερεύνηση του περιεχομένου της αναφοράς λαμβάνοντας τα προβλεπόμενα στον νόμο μέτρα για την προστασία του θύματος, με την τήρηση της υποχρεώσεως εχεμύθειας. Ήδη, ξεκίνησε από την 23.03.2023, η λειτουργία του προγράμματος, “Panic Button” (κουμπί πανικού) στην Αττική και την Θεσσαλονίκη, με σκοπό την αντιμετώπιση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται για ψηφιακή εφαρμογή που χορηγείται δωρεάν σε γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, οι οποίες αφού την εγκαταστήσουν στο κινητό τηλέφωνο τους -έξυπνης τεχνολογίας (smartphone)- έχουν τη δυνατότητα άμεσης και ασφαλούς ειδοποίησης της Ελληνικής Αστυνομίας σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, που συνδέονται με απειλή ή κίνδυνο της ζωής ή σωματικής ακεραιότητας. Συγκεκριμένα, το θύμα πατώντας παρατεταμένα την αντίστοιχη ένδειξη στην οθόνη του κινητού του τηλεφώνου, ενεργοποιεί την εφαρμογή και αυτόματα αποστέλλεται γραπτό μήνυμα (sms) στο Επιχειρησιακό Κέντρο της Άμεσης Δράσης, το οποίο παραλαμβάνει τις απαραίτητες πληροφορίες για τον εντοπισμό του.

• Οι διατάξεις του νέου νόμου εφαρμόζονται και στους μόνιμους συντρόφους και στα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, στους πρώην συζύγους, στα μέρη συμφώνου συμβίωσης που έχει λυθεί, καθώς και στους πρώην μόνιμους συντρόφους.
• Ενεργοποιείται άμεσα σε περίπτωση εκδήλωσης της σωματικής βίας η διαδικασία του αυτοφώρου και αυτεπαγγέλτως, ενώ προβλέπεται άμεσα η παραπομπή σε δίκη, χωρίς να μεσολαβεί η κρίση του δικαστικού συμβουλίου καθώς επίσης, είναι πλέον γεγονός με τις νέες ρυθμίσεις, ότι η προσωρινή κράτηση είναι υποχρεωτική και τηρείται απαρέγκλιτα.

Προβλέπεται η παράταση της κράτησης, έως τις 5 ημέρες, για τα αυτόφωρα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας, δίνοντας έτσι την ασφάλεια αλλά και τον χρόνο στο θύμα ή τα θύματα (σύζυγος και παιδί) να απευθυνθούν στις δομές που θα τους υποδείξει η ΕΛ.ΑΣ. ή να βρούν καταφύγιο στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον τους.

• Παράλληλα, ο εισαγγελέας Πρωτοδικών που επιλαμβάνεται της καταγγελίας για ενδοοικογενειακή βία προβαίνει αυτεπάγγελτα σε εισαγγελική έρευνα για το αν πρέπει να αλλάξει και το καθεστώς επιμέλειας των παιδιών, ενώ του παρέχεται δυνατότητα να μη δεχθεί συμφωνία των μερών για διαμεσολάβηση ή να την ανακαλέσει, όταν συντρέχουν στοιχεία που θα μπορούσαν να μειώσουν την ικανότητα του θύματος για συνειδητή επιλογή.

Στα πλημμελήματα ενδοοικογενειακής βίας ο αρμόδιος για την άσκηση ποινικής δίωξης εισαγγελέας ή ο αρμόδιος ανακριτικός υπάλληλος, διερευνούν τη δυνατότητα ποινικής διαμεσολάβησης. Προϋπόθεση για την έναρξη της διαδικασίας ποινικής διαμεσολάβησης είναι η υποβολή ανεπιφύλακτης δήλωσης εκ μέρους του προσώπου στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος, ότι είναι πρόθυμο σωρευτικά:

α) Να υποσχεθεί ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας και ότι, σε περίπτωση συνοίκησης, δέχεται να μείνει εκτός οικογενειακής κατοικίας για εύλογο χρονικό διάστημα, εάν το προτείνει το θύμα. Για την υπόσχεση αυτή συντάσσεται σχετική έκθεση.

β) Να παρακολουθήσει ειδικό συμβουλευτικό-θεραπευτικό πρόγραμμα ή πρόγραμμα απεξάρτησης για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας σε δημόσιο φορέα ή σε ιδιωτικό φορέα που εποπτεύεται από τα Υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας ή Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, σε όποιον τόπο και για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται τούτο αναγκαίο από τους αρμόδιους θεραπευτές. Ο υπεύθυνος του προγράμματος πιστοποιεί την ολοκλήρωση της παρακολούθησής του. Το σχετικό πιστοποιητικό επισυνάπτεται στον φάκελο της δικογραφίας.

γ) Να άρει ή να αποκαταστήσει, εφόσον είναι δυνατόν, αμέσως, τις συνέπειες που προκλήθηκαν από την πράξη και να καταβάλει εύλογη χρηματική ικανοποίηση στον παθόντα.

δ) Να προβεί σε κάθε άλλη ενέργεια αποκατάστασης ή μεταμέλειας που προτείνει το θύμα.

• Αν το θύμα της ενδοοικογενειακής βίας είναι ανήλικος, η ποινική διαμεσολάβηση ενεργείται υπέρ αυτού και από κοινού από τον κατά τόπο αρμόδιο εισαγγελέα ανηλίκων και τον ασκούντα την επιμέλεια, εφόσον αυτός δεν είναι το ίδιο πρόσωπο με τον φερόμενο ως δράστη του εγκλήματος.

Ο ανήλικος που έχει συμπληρώσει το δέκατο τέταρτο έτος της ηλικίας του μπορεί, εφόσον το επιθυμεί, να παρίσταται κατ’ αυτήν και να ακούγεται.

• Η ποινή για όποιον προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας άλλου, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους, ενώ στην περίπτωση που η ως άνω πράξη προκαλέσει στο θύμα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών.

Αν πρόκειται για άλλο πλημμέλημα, που τιμωρείται με φυλάκιση έως (1) έτος, το ελάχιστο όριο της ποινής αυξάνεται κατά έξι μήνες, ενώ στις λοιπές περιπτώσεις πλημμελημάτων το ελάχιστο όριο αυξάνεται κατά ένα έτος. Στην περίπτωση κακουργήματος το ελάχιστο όριο ποινής αυξάνεται κατά δύο έτη.

Οι δράστες τέτοιων αδικημάτων προβλέπεται να εκτίουν τις ποινές τους χωρίς να τους δίνεται αναστολή και χωρίς να μπορεί να μετατραπεί η ποινή τους όταν είναι μεγαλύτερη των δύο ετών, ενώ δεν μπορεί να δοθεί αναστολή έως την έφεση.

Η δε χρηματική ικανοποίηση, λόγω ηθικής βλάβης του θύματος για μία από τις πράξεις του παρόντος νόμου, δεν μπορεί να είναι κατώτερη των δύο χιλιάδων (2.000) ευρώ, εκτός αν το ίδιο το θύμα ζητήσει μικρότερο ποσό.

Πρόσφατα, δημοσιεύθηκε και ο Ν. 5172/2025 με τίτλο «Αντιμετώπιση νέων μορφών βίας κατά των γυναικών - Πρόσθετες ρυθμίσεις στον νόμο περί ενδοοικογενειακής βίας – κ.λ.π. Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις επιδιώκεται η πολυεπίπεδη αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και η ουσιαστική συμβολή στην εξάλειψή της. Για τον σκοπό αυτό, προτείνεται αρχικώς ο επανακαθορισμός της έννοιας του «συντρόφου» κατά την εφαρμογή του ν. 3500/2006, ενώ εντάσσεται στο ρυθμιστικό πεδίο του νόμου η απειλή μέσω επίμονης καταδίωξης ή αθέμιτης παρακολούθησης μέλους οικογένειας. Επίσης, επιδιώκεται η αντιμετώπιση του άμεσου κινδύνου με πρόβλεψη ρυθμίσεων σχετικά με την προδικασία, τη λήψη προληπτικών μέτρων και μέτρων δικονομικού καταναγκασμού, την αρμοδιότητα, την παραπομπή, την εκδίκαση και την εκτέλεση της ποινής επί αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το άρθρο 18 του Ν. 5172/2025 που προβλέπει νέους περιοριστικούς όρους που μπορούν να επιβληθούν στον δράστη, όπως:

• Ηλεκτρονική επιτήρηση με τη χρήση τεχνολογίας εντοπισμού θέσης και κίνησης (βραχιολάκι),
• Υποχρέωση παράδοσης στην οικεία αστυνομική αρχή όπλων που νόμιμα κατέχει,
• Απαγόρευση κάθε είδους επικοινωνίας με το θύμα, δηλαδή απαγόρευση να προσεγγίζει τους χώρους κατοικίας ή και εργασίας του θύματος, κατοικίες στενών συγγενών του, τα εκπαιδευτήρια των παιδιών και ξενώνες φιλοξενίας,
• Υποχρέωση εμφάνισης στο αστυνομικό τμήμα,
• Παροχή στοιχείων επικοινωνίας διαθέσιμων στις αρχές ανά πάσα στιγμή.

Δυστυχώς, χρειάστηκε να ζήσουμε σαν κοινωνία όλες αυτές τις σοβαρές υποθέσεις, για να προχωρήσει ο νομοθέτης στην αυστηροποίηση των σχετικών ποινικών διατάξεων και την εφαρμογή αυτών στην δικαστική πραγματικότητα.

Ανεξάρτητα όμως από τις παραπάνω νομοθετικές αλλαγές, ο ρόλος του δικηγόρου συνεχίζει να είναι καθοριστικός σχετικά με την συμβουλευτική υποστήριξη αλλά και την προστασία και την διεκδίκηση των δικαιωμάτων των θυμάτων ενδοικογενειακής βίας.

Νατάσα Π. Ιωαννίδου
Δικηγόρος